جشن تیرگان

جشن تیرگان چطور جشنی است؟

در چه تاریخی و در کدام شهرها برگزار می‌شود؟

جشن های سنتی زیادی در گوشه و کنار ایران در زمان های خاص برگزار می‌شود اما یکی از پرطرفدارترین آنها چه در ایران و چه در خارج از مرزها جشن تیرگان است. تیرگان جشنی باستانی است که هر سال در تاریخ ۱۳ تیرماه برگزار می‌شود. اما چه جور جشنی؟

تیرگان جشنی است که هر سال برای گرامی داشت ” تیشتر” که ستاره باران آور در فرهنگ ایران باستان است برگزار می‌شود. هرچند که معروف است در این روز آرش کمانگیر بالای کوه دماوند رفته و تیر معروفش را پرتاب کرده. تیر از کوه و در و دشت را طی کرده تا در کنار رودخانه «جیحون» بر تنه  درخت گردویی نشسته. از آن پس آنجا را مرز ایران و توران تعیین کرده‌اند و هر سال به یادش جشن میگیرند.

البته که روایت ها در حول و حوش تیرگان به همینجا ختم نمی‌شود. چنان که ابوریحان بیرونی در کتاب  «آثار الباقیه» نوشته تیرگان روز بزرگداشت نویسندگان در دوره باستان بوده و بنا به روایت ابوریحان بیرونی، تیرگان روزی است که کیخسرو، شاه ایران بعد از شستشوی خود در چشمه‌ ناپدید شده.

در جشن تیرگان چه کار می‌کنند؟

آب در جشن تیرگان اهمیت  زیادی دارد و به همین خاطر هم هست که این جشن معمولا در کنار رودخانه و چشمه برپا می‌شود. یکی از رسم و رسومات این جشن هم رسم جالب و هیجان انگیز آب پاشیدن روی همدیگر است تا گرمای هوای تیر به در شود. در مراسم آب پاشان، مردم به یاد فرشته تیشتر یا فرشته  باران  و به خاطر گرمای هوا  همدیگر را به واسطه آب پاشیدن خنک می‌کنند. صدای خنده‌ها در هوا بلند می‌شود و برای لحظاتی تابستان از یاد می‌رود.

تیرگان با فال کوزه نیز همراه است. روز پیش از جشن تیرگان دختری کوزه سبز رنگی را پر از آب میکند و بین همه آنهایی که آرزویی دارند دور میچرخاند. آرزومندان هر کدام سکه، انگشتر، سنجاق سر یا چیز کوچکی را در کوزه می‌اندازند. دختر، کوزه را در زیر درخت همیشه سبزی مثل سرو یا کاج می‌گذارد. در روز جشن و بعد از مراسم آب پاشان، همان دختر کوزه را بین آنهایی که آرزو کرده اند، می‌برد. پیران جمع شعری را با صدای بلند می‌خوانند و دختر بعد از تمام شدن هر شعر دستش را درون کوزه می‌برد و شی هر کسی را به خودش می دهد. شعر خوانده شده هم جواب آرزویی است که کرده.

تیرگان روزی است مخصوص آرزومندان. یکی دیگر از رسم های تیرگان هم این است: در ابتدای مراسم و بعد از خوردن شیرینی، بندی که از هفت رنگ پارچه یا ریسمان رنگی بافته شده را به دست می بندند، بندی که به آن تیر و باد می‌گویند. ۹ روز بعد و در روز باد  در پشت بام یا جای بلندی دستبند را به باد می‌سپارند تا آرزوهایشان را با خود ببرد و در حینش این شعر را می‌خوانند:

تیر  برو     باد  بیا                    غم  برو   شادی بیا

محنت برو روزی بیا                خوشه ی مرواری بیا

تیرگان در کدام شهرها و در چه تاریخی برگزار می‌شود؟

تیرگان در همه شهرها در یک تاریخ برگزار نمی شود. «گاهشماری یکپارچه ی دین های ایران»، تاریخ برگزاری جشن تیرگان را دهم تیرماه می‌داند.

«انجمن کوهنوردان ایران» در روز سیزدهم تیرماه تیرگان در دامنه های دماوند در شهررینه، لاریجان آمل برپا می کنند. در فراهان مردم این جشن را در روز آغاز تابستان و بیشتر در ستایش از گندم و به عنوان جشنی برای برداشت گندم برگزار می‌کنند.

در جاهای دیگری مثل مازندران، تیرگان به «تیرماه سیزده شو» معروف است و در شب سیزدهم آبان، جشن آن برگزار می‌شود.

در اردهال، مردم تیرگان را در سیزدهم مهرماه جشن می گیرند.  مردم مهدی شهر سنگسر این جشن را با نام «تیر مو ای سیزده» و در روز ۲۲ آبان ماه برپا می‌کنند و در آن، خوراکی ای به نام «سیزده تامو» می پزند. ارمنیان اصفهان جشن تیرگان را در روز سیزدهم ژانویه برگزار می کنند.

زرتشتیان شهرهای تهران، کرج، یزد، میبد، اردکان، کرمان، بم، شیراز، اصفهان، اهواز، منطقه زلف آباد اراک و کشورهایی مثل سوئد، تورنتو و آمریکا نیز تیرگان را جشن می‌گیرند.